Proces legislacyjny w Polsce

Proces legislacyjny to sposób tworzenia prawa, czyli uchwalania ustaw. W Polsce ściśle reguluje go Konstytucja oraz regulaminy Sejmu i Senatu. Całość składa się z kilku etapów pracy Parlamentu. Aby nowe prawo weszło w życie, ustawę musi też podpisać Prezydent. Dopiero wtedy nowe regulacje prawne mogą zostać ogłoszone i wejść w życie. Jak dokładnie wygląda ten legislacyjny schemat i jakie kompetencje mają poszczególne organy? Sprawdźmy!

Pierwszy etap procesu legislacyjnego, czyli inicjatywa ustawodawcza  

Inicjatywa ustawodawcza to uprawnienie do przedłożenia władzy ustawodawczej projektu aktu normatywnego, czyli ustawy. W Polsce taki projekt złożyć mogą (zgodnie z zapisami art. 118 Konstytucji RP):

  • Prezydent RP,
  • Rada Ministrów,
  • Senat,
  • grupa posłów (przynajmniej 15),
  • komisja sejmowa,
  • grupa 100 tysięcy obywateli.

Ostatni punkt z powyższej listy to tzw. obywatelska inicjatywa ustawodawcza, która jest jednym z aktów demokracji bezpośredniej. Projekt obywatelski może zostać zgłoszony wyłącznie przez osoby, które dysponują pełnią praw wyborczych.

Drugi etap procesu legislacyjnego, czyli prace w Sejmie

Nad zgłoszonym projektem ustawy rozpoczynają się prace w Sejmie. Inicjatywa rozpatrywana jest w tzw. trzech czytaniach. Sejm podczas każdego z „czytań” może uchwalić projekt ustawy lub go odrzucić. W drugim wypadku projekt nigdy nie wraca już pod sejmowe obrady. Sejm może rozpatrywać projekt ustawy w czasie wyznaczonym przez całą swoją kadencję.  

Pierwsze czytanie w Sejmie

Pierwsze czytanie projektu ustawy w Sejmie rozpoczyna się nie wcześniej niż po 7 dniach od daty doręczenia dokumentu – wyjątkiem jest sytuacja, gdy posłowie lub komisja sejmowa zdecydują inaczej. Ten etap odbywa się podczas posiedzenia właściwej przedmiotowo komisji sejmowej. Na plenarnym posiedzeniu Sejmu również odbywają się czytania projektów ustaw, ale tylko wtedy, gdy dotyczą one Konstytucji, wolności i praw obywatelskich, ustaw podatkowych i budżetowych, prawa wyborczego, organów państwa i samorządów.

W większości przypadków pierwsze czytanie odbywa się więc na posiedzeniu komisji, która otrzymuje projekt od Prezydium Sejmowego. Komisja sejmowa ocenia projekt ustawy i przygotowuje sprawozdanie. W dokumencie tym określa, czy decyduje się na przyjęcie ustawy bez poprawek, czy z poprawkami (opracowuje je i redaguje, tworząc tekst jednolity ustawy), czy całkowicie odrzuca projekt. Całość odbywa się za pośrednictwem dyskusji.

Drugie czytanie w Sejmie

Sprawozdanie z pierwszego czytania projektu nowej ustawy zostaje dostarczone posłom. Nie wcześniej niż 7 dni od daty doręczenia dokumentu (chyba że Sejm postanowi inaczej) rozpoczyna się drugie czytanie. Podczas tego etapu komisja przedstawia Sejmowi swoje sprawozdanie. Posłowie debatują nad projektem, wnioskują o wniesienie kolejnych poprawek, wyrażają opinie i pomysły. Projekt może zostać ponownie skierowany do pracy w komisji, ale nie musi.

Trzecie czytanie w Sejmie

Jeśli projekt ustawy nie wymaga dodatkowej pracy komisji sejmowej, poseł sprawozdawca przedstawia podczas trzeciego czytania wszystkie wnioski i poprawki zgłoszone podczas czytania drugiego. Może też przedłożyć dodatkowe sprawozdanie komisji, jeśli ta musiała ponownie pochylić się nad projektem. Następnie posłowie przechodzą do głosowania.

Głosowanie nad projektem ustawy w Sejmie

Głosowanie posłów objęte jest ustalonym porządkiem. Sejm głosuje czy:

  • odrzucić projekt w całości, jeśli został wcześniej zgłoszony taki wniosek,
  • zaakceptować poprawki do poszczególnych artykułów projektu ustawy,
  • zaakceptować projekt w całości w brzmieniu zaproponowanym przez komisję z przegłosowanymi poprawkami.

Ustawa zostaje uchwalona przez Sejm, jeśli wyrazi na to zgodę co najmniej połowa ustawowej liczby posłów, czyli 230 osób.

Skrócone prace nad projektem ustawy w Sejmie

W szczególnych przypadkach, niecierpiących zwłoki, Sejm może przyspieszyć proces legislacyjny. W tym wypadku do pierwszego czytania można przystąpić niezwłocznie, gdy tylko posłowie otrzymają projekt, a drugim czytaniem zająć się od razu po zakończeniu pierwszego bez konieczności ponownego odsyłania projektu do komisji i natychmiast po otrzymaniu sprawozdania z pracy komisji.  

Trzeci etap procesu legislacyjnego, czyli prace w Senacie

Jeśli ustawa zostaje uchwalona przez posłów, Marszałek Sejmu przekazuje dokument Senatowi. Ten organ ma 30 dni na swoją pracę i podjęcie decyzji czy:

  • wnieść poprawki do ustawy,
  • odrzucić ustawę w całości,
  • przyjąć ustawę bez zmian.

Okres ten zostaje skrócony do 20 dni w przypadku ustawy budżetowej i do 14 dni, gdy ustawa musi zostać uchwalona w trybie pilnym. Jeśli w stosownym czasie Senat nie podejmie decyzji, ustawę uważa się za uchwaloną w takiej formie, w jaką przyjął ją Sejm.

Czwarty etap procesu legislacyjnego, czyli ponowne prace w Sejmie

Uchwała Senatu dotycząca nowej ustawy rozstaje rozpatrywana przez Sejm. Jeśli Senat zdecydował o odrzuceniu ustawy w całości bądź naniósł swoje poprawki, Sejm może odrzucić uchwałę Senatu bezwzględną większością głosów (liczba głosów „za” musi być większa niż liczba głosów „przeciw” i „wstrzymujących się” przy obecności minimum połowy ustalonej liczby posłów). Poprawki zgłoszone przez Senat mogą też zostać zaakceptowane i wprowadzone do ostatecznego teksty ustawy. Jeśli Sejm nie odrzuci uchwały Senatu o odrzuceniu ustawy, ustawa zostaje odrzucona, a proces zakończony.

Piąty etap procesu legislacyjnego, czyli ustawa u Prezydenta 

Ostateczny tekst ustawy uchwalonej przez Sejm Marszałek Sejmu przedkłada Prezydentowi. Głowa państwa musi złożyć pod nią swój podpis i ogłosić jej zarządzenie, czyli skierować tekst ustawy do publikacji w Dzienniku Ustaw w ciągu 21 dni od daty doręczenia ustawy. Jeśli jest to ustawa podejmowana w trybie pilnym lub w związku z budżetem, czas ten skraca się do 7 dni.

Ustawa w Trybunale Konstytucyjnym

Zgodnie z Konstytucją RP Prezydent może skierować ustawę do Trybunału Konstytucyjnego, by zbadać jej zgodność z ustawą zasadniczą. Wtedy, jeśli TK oceni, że wszystkie zapisy nowej ustawy są zgodne z Konstytucją, Prezydent musi ją podpisać. Jeśli Trybunał orzeknie niezgodność, Prezydent ustawy nie podpisuje i nie zostaje ona uchwalona. Może zdarzyć się tak, że Trybunał stwierdzi niezgodność z Konstytucją wyłącznie części zapisów ustawy. W takim wypadku Prezydent podpisuje ustawę, ale z wyłączeniem tych niekonstytucyjnych zapisów. Trybunał Konstytucyjny ma na swoją pracę dwa miesiące.

Weto prezydenckie wobec ustawy

Prezydent RP ma także prawo do zgłoszenia weta, czyli może odmówić podpisania ustawy, ale musi swoją decyzję pisemnie umotywować w formie wniosku i przekazać do Sejmu do ponownego rozpatrzenia. Wtedy Sejm ponownie głosuje za przyjęciem ustawy. Jeśli wyrazi na to zgodę 3/5 posłów z połowy ustawowej ich liczby, prezydent musi podpisać ustawę. Jeśli ustawa nie zdobędzie odpowiedniego poparcia posłów, zostaje odrzucona.

Szósty etap procesu legislacyjnego, czyli wejście w życie

Prezydent zarządza publikację ustawy w Dzienniku Ustaw RP, a zaczyna ona obowiązywać po 14 dniach od ogłoszenia jej tekstu. Publikacja w Dzienniku Ustaw jest warunkiem wejścia w życie nowego prawa.

FAQ:

Jak wygląda polski proces legislacyjny w skrócie?

Projekt ustawy trafia do Sejmu i jest rozpatrywany w trzech czytaniach. Jeśli zostanie uchwalona, Sejm przekazuje ustawę Senatowi. Nad uchwałą Senatu dotyczącą przyjęcia bądź odrzucenia ustawy znów głosują posłowie. Przegłosowana ustawa wymaga podpisu Prezydenta. Może też zostać przez niego zawetowana lub skierowana do Trybunału Konstytucyjnego. Podpisana ustawa trafia do Dziennika Ustaw i po 14 dniach wchodzi w życie.  

Ile trwa procedura legislacyjna?

Sejm może pracować nad ustawą przez całą swoją kadencję. Poszczególne organy (Senat, Prezydent, Trybunał Konstytucyjny) mają ustawowo określony czas na pracę nad ustawą. Przebieg całej procedury obywatel może monitorować np. za pomocą internetowych stron sejmowych.

Kiedy nowa ustawa wchodzi w życie?

Aby nowa ustawa weszła w życie, jej tekst musi zostać opublikowany w Dzienniku Ustaw. Zaczyna obowiązywać po 14 dniach od daty publikacji.

Artykuł powstał we współpracy z programem Administracja pod Kontrolą, sfinansowanego ze środków Funduszu Sprawiedliwości, którego dysponentem jest Minister Sprawiedliwości. 

Dodaj komentarz